EUSKERA

PERPAUS  ELKARTUAK     (oraciones compuestas)




ADITZAK

1. JOKATUGABEAK :

• ADITZOINA : jolas, apain, irakur, egin…

• PARTIZIPIOA : jolastu, apaindu, irakurri, egin…

• ADITZ-IZENA : jolaste, apaintze, irakurtze, egite…

2. JOKATUAK :

• TRINKOAK : gaude, zeuden, dakizu, nekien,  nabil, genbiltzan, dator, 
• zeraman...

• PERIFRASTIKOAK : joan naiz, erori zait, irakurri dut, ikusi zaitut, eman didazu...

·       IRAGANGAITZAK

                -  IZAN laguntzailea hartzen dute

                -  NOR edo NOR-NORI gisa jokatzen dira

                   adibidez:  joan, ibili, etorri, igo, jaitsi, erori, esnatu...

·       IRAGANKORRAK  

           -  UKAN laguntzailea hartzen dute) 

           -  NORK edor NOR-NORK edo NOR-NORI-NORK gisa jokatzen dira)

               adibidez: irakurri, erosi, ekarri, egin, idatzi, margotu, eskatu...

NOR

	ORAINALDIAN	LEHENALDIAN
NI	NAIZ	NINTZEN
ZU	ZARA	ZINEN
HURA	DA	ZEN
GU	GARA	GINEN
ZUEK	ZARETE	ZINETEN
HAIEK	DIRA	ZIREN

NOR - NORI

	ORAINALDIAN	LEHENALDIAN
NIRI	ZAI (ZKI) T	ZITZAI (ZKI) DAN
ZURI	ZAI (ZKI) ZU	ZITZAI (ZKI) ZUN
HARI	ZAI (ZKI) O	ZITZAI (ZKI) ON
GURI	ZAI (ZKI) GU	ZITZAI (ZKI) GUN
ZUEI	ZAI (ZKI) ZUE	ZITZAI (ZKI) ZUEN
HAIEI	ZAI (ZKI) E	ZITZAI (ZKI) EN

NOR– NORI – NORK    (orainaldian)

	NIRI	ZURI	HARI	GURI	ZUEI	HAIEI
NIK		DI(ZKI)ZUT	DI(ZKI)OT		DI(ZKI)ZUET	DI(ZKI)ET
ZUK	DI(ZKI)DAZU		DI(ZKI)OZU	DI(ZKI)GUZU		DI(ZKI)EZU
HARK	DI(ZKI)T	DI(ZKI)ZU	DI(ZKI)O	DI(ZKI)GU	DI(ZKI)ZUE	DI(ZKI)E
GUK		DI(ZKI)ZUGU	DI(ZKI)OGU		DI(ZKI)ZUEGU	DI(ZKI)EGU
ZUEK	DI(ZKI)DAZUE		DI(ZKI)OZUE	DI(ZKI)GUZUE		DI(ZKI)EZUE
HAIEK	DI(ZKI)DATE	DI(ZKI)ZUTE	DI(ZKI)OTE	DI(ZKI)GUTE	DI(ZKI)ZUETE	DI(ZKI)ETE

NORK – NOR – NORI    (lehenaldian)

	NIRI	ZURI	HARI	GURI	ZUEI	HAIEI
NIK		NI(ZKI)ZUN	NI(ZKI)ON		NI(ZKI)ZUEN	NI(ZKI)EN
ZUK	ZENI(ZKI)DAN		ZENI(ZKI)ON	ZENI(ZKI)GUN		ZENI(ZKI)EN
HARK	ZI(ZKI)DAN	ZI(ZKI)ZUN	ZI(ZKI)ON	ZI(ZKI)GUN	ZI(ZKI)ZUEN	ZI(ZKI)EN
GUK		GENI(ZKI)ZUN	GENI(ZKI)ON		GENI(ZKI)ZUEN	GENI(ZKI)EN
ZUEK	ZENI(ZKI)DATEN		ZENI(ZKI)OTEN	ZENI(ZKI)GUTEN		ZENI(ZKI)ETEN
HAIEK	ZI(ZKI)DATEN	ZI(ZKI)ZUTEN	ZI(ZKI)OTEN	ZI(ZKI)GUTEN	ZI(ZKI)ZUETEN	ZI(ZKI)ETEN

BALIABIDE  LITERARIOAK   (Recursos literarios)

Idazleek hizkera literarioa egunero hizkera arruntetik bereizteko erabiltzen dituzte.

Testuei adierrazgarritasuna eta edertasuna emateko erabiltzen dira.

*  konparazioa : 

Bi elementu konparatzeko erabiltzen da, itxura edo antzekoa dutelako.

Normalean, “bezala”, “bezain”, “antzera” edota “iruditu” esan nahi duten aditzak erabiltzen dira.

Zure begiak izarrak bezalakoak dira.

* metafora : 

Konparazioa bi elementu konparatzean datza; metafora, ordea, elementuak identifikatzean datza.  

Sarritan “izan” aditza azaltzen da.  Beste batzuetan, irudizko elementua baino izendatzen da.

Zure begiak izarrak dira.                Zure aurpegiko izarrak.

*  errepikapena : 

Hitzak, esaldiak, bertso-lerroak, ahapaldiaz nahiz egiturak errepikatzean datza.

Testuak erritmoz eta musikaltasunez janzteko erabiltzen da.

Ikusi nuenean

nik zure masaila,

… … …

Ikusi nuenean

nik zure begia,

… … …

*  pertsonifikazioa :

Objektu, animalia eta landareei gizakien ezaugarriak ematean datza  .

Izaki bizigabeek edo adimengabeek gorputzeko atalak dituzte, eta baita sentipenak ere.

Zuhaitzen adarrek haizearekin jolasten dute.

*   hiperbolea :

Nolakotasunak, gertakariak, kantitateak eta abar izugarri puztean datza.

Urte asko zituen : mende erdi bat hanka bakoitzean.

ZENBATZAILEAK     (determinantes numerales)

Zenbatzaileak  Zenbat? galderari erantzuten diote eta kantitatea edo kopurua adierazten dute. Hiru zenbatzaile mota daude:

·                  Zenbatzaile zehaztuak

zenbakiak dira: lau, bost,… eta kopuru zehatza adierazten dute. Bi modutan ager daitezke:

-   Mugagabean: hiru mutil, bost liburu…

-   Mugatuan: hiru mutilak, bost liburuak… (ezagunak dira edo lehen aipatu dira)

·                   Zenbatzaile zehaztugabeak

Ez dute kopuru zehatzik adierazten.       

Adibidez:   katu asko, zenbait liburu...

Hauek dira zenbatzaile zehaztugabe batzuk: hainbeste, asko, gutxi, nahiko, pila bat, dezente, hainbat, zenbait, apur bat

·                  Zenbatzaile orokorrak

Zenbat? galderari  erantzuten diote, baina ez dute kopurua edo kantitatea adierazten, osotasuna baizik. Mugagabean edo mugatuan ager daitezke:

Adibidez:   dena jan, pilota guztiak, film osoa…